Polikistik Over Sendromu (PCOS) Nedir?

Polikistik over sendromu (PCOS), adet kanamalarında meydana gelen düzensizlik nedeniyle ilk kez 1935 yılında fark edilen endokrin bir bozukluktur. Doğurganlık çağındaki kadınların yaklaşık %5 ile %10’unu etkilemektedir.

Polikistik over sendromu, yumurtalıkların normal çalışmasını ve yumurtlamasını sağlayan, beynin hipotalamus denilen bölgesinden salınan FSH ve LH hormonlarının üretimindeki dengesizlikten meydana gelmektedir. Bu dengesizlik nedeniyle yumurtlama her ay düzenli bir şekilde gerçekleşemez ve yumurtalıktaki yumurtalar çatlamadan birikir. Bu duruma polikistik yumurtalık (poli: çok, kist: içi sıvı dolu kesicikler, yumurtalar) denir. PCOS aynı zamanda insülin direnci ile de ilişkili bir hastalıktır.

Polikistik over sendromu neden olur sorusunun cevabı net olarak bilinmemektedir. Genetik faktörler ve hormon seviyelerindeki dengesizliğin polikstik over sendromu ile ilişkili olduğu  düşünülmekle birlikte obezitenin de polikistik over sendromuna neden olableceği düşünülmektedir.

Vücut ağırlığının fazla olmasının PCOS oluşumuna katkı sağlayan bir faktör olduğu; beden kitle indeksi(BKİ)’nin sınırın üstünde olan kadınlarda hormonal anormalliklerin görülme riskinin daha yüksek olduğu ve daha düşük ovulasyona (yumurtlama) sahip oldukları görülmektedir.

Polikistik over sendromundan şüphelenilen durumlarda öncelikle hastanın öyküsü alınarak klinik değerlendirilmesi yapılır. Polikistik over sendromu en sık görülen endokrin bozuklukları arasında yer almaktadır. Yaklaşık her 10 kadından 1’inde görülmektedir.

Özellikle kilolu, adet görme şikayeti olan, yüzünde sivilceleri ve cildinde yağlanma olan bir genç kızda mutlaka polikistik over sendroumu araştırılmalıdır. Polikistik over sendromu kilolu ve erkek tipi tüylenmesi olan hastalarda daha çok görülmektedir.

Adet düzensizliği bulunan her genç kızda da polikistik over sendromu olmayabilir. Genç kızlar ilk adet görmeye başladıkları yıllarda adetleri fizyolojik olarak da düzensiz olabilir. Üreme fonksiyonlarının düzenlenmesinde önemli olan beyin ve yumurtalık arasındaki akslar ergenlik döneminde tam olarak oturmadığı için yaşanan kimi adet düzensizlikleri normal kabul edilebilmektedir.

Polikistik over sendromu için genellikle hormon ve tam kan sayımı testleri verilmektedir. Kandaki androjen hormonlarının seviyesi ile FSH ve LH adlı hormonların seviyelerinin tespiti polikistik over sendromu tanısı konmasında oldukça önemlidir. Bunların yanı sıra ultrasonografiyle yumurtalıkların polikistik yapısının gözlenmesi tanı koydurucudur.

Polikistik over sendromu yumurtlama bozukluğu ve kanda androjen seviyesinin artışıyla belirtilerini verir. Özellikle yumurtlama bozukluğu sonucunda meydana gelen düzensiz adet görme ile kendini gösterebilir.

Polikistik over sendromunun diğer belirtileri arasında:

• İnsülin direnci
• Kilo alma
• Saç dökülmesi
• Tüylenme
• Sivilce
• Yüz bölgesinde yağlanma
• İltihap
• Düzensiz adet
• Baş ağrısı
• Kısırlık
• Depresyon yer almaktadır.

Polikistik over sendromunda diyet yapılırken besin içeriğinden dengeli ve zengin bir diyeti listesi ile kilo kontrolü sağlanmalıdır. Kilo kontrolü sağlandığında  insülin düzeyi dengelenmekte ve polikistik over sendromu semptomlarının gelişme riskinin azaldığı görülmektedir. PCOS semptomlarına karşı uygulanacak polikistik over diyeti bireysel olmalı ve beslenme uzmanı tarafından hazırlanmalıdır.

Hangi Besinler Yenmelidir?

1. Lif içeriği yüksek besinler: Brokoli, karnabahar, brüksel lahanası, kabak gibi sebzeler; kuru fasulye, mercimek gibi bakliyatlar; çilek, armut, ananas gibi meyveler tüketilebilir. Lifli besinler sindirimi yavaşlatarak kan şekerinin hızlı yükselmesini engeller ve insülin direnci ile mücadeleye yardımcı olur.
2. Zengin protein kaynakları: Yumurta, balık çeşitleri, tavuk ve kırmızı et proteinden zengin besinlerdir. Protein açısından zengin olan besinlerin lif içeriği de yüksektir ve sindirim süreleri karbonhidrat kaynağı besinlere göre daha uzundur. Bu yüzden kan şekerinin daha geç yükselmesini sağlar.
3. Anti-inflamatuar besinler: Zerdeçal, zencefil, domates, sarımsak, somon balığı, zeytinyağı ve pul biber gibi baharatlar anti-inflamatuara etkisi yüksek olan besinlerdir. Bu besinler vücutta iltihaplanma riskini de azaltır.
4. Yağlı tohumlar: Ceviz, badem ve fındık gibi kuruyemiş çeşitleri omega-3 kaynağıdır ve lif açısından zengindir. Bu besinler tokluk verir ve kan şekerinin hızlı yükselmesini engeller.

Hangi Besinlerden Uzak Durulmalıdır?

1. Rafine karbonhidratlar: Rafine karbonhidrat kaynağı olan besinlerden uzak durulması önerilir. Bu besinlere beyaz ekmek; beyaz undan yapılmış kek kurabiye, poğaça gibi hamur işleri; pirinç pilavı ve makarna örnek verilebilir.
2. Şekerli atıştırmalıklar ve içecekler: Şeker içeren hazır meyve suları ve asitli içecekler; şekerlemeler, çikolatalar ve beyaz şeker içeren besinlerden uzak durulmalıdır. Bu besinler hem kan şekerini hızla yükseltir hem de kilo artışına neden olabilir.
3. İşlenmiş gıdalar: Salam, sosis, sucuk gibi işlem görmüş et çeşitleri tüketilmemelidir.
4. Kızartma türünde hazırlanmış yağlı besinler, margarin, mayonez ve krema gibi besinler tüketilmemelidir.
5. Salamura besin, dondurulmuş ürün ve konserve gibi tuz içeriği yüksek besinler tercih edilmemelidir.
6. Etiketinde şeker, yüksek fruktoz, mısır şurubu ve dekstroz yazan besinlerden uzak durulmalıdır. Besinleri tüketmeden önce etiket okuma alışkanlığı oluşmalıdır.

Polikistik over sendromu tanısı almış kadınların aklına en çok takılan soruların başında kilo verebilir miyim sorusu gelmektedir. Polikistik over sendromu olan kadınlarda sağlıklı kadınlara göre kilo kaybı daha zordur ancak imkansız değildir. Doğru beslenme ve düzenli egzersiz ile ideal kiloya ulaşılabilmesi mümkündür.

Polikistik over sendromu tedavisinde semptomları kontrol altında tutmanın ve azaltmanın çeşitli yolları mevcuttur. Bunlar; hormon tedavisi, ilaç tedavisi, diyet tedavisi ve cerrahi yöntemle tedavi şeklinde sıralanabilir.

• Hormon tedavisi:PCOS’da sık tercih edilen bir tedavi yöntemidir. Hormon seviyelerini normale getirmek ve düzenli yumurtlamayı sağlamak için doğum kontrol hapları önerilebilir.
• İlaç tedavisi:İlaç tedavisi uygulaması temelde vücuttaki hormon dengesinin sağlanması ile yağ ve şeker metabolizmasının dengelenmesi amacıyla uygulanmaktadır.
• Cerrahi yöntem:İlaç ve hormon tedavilerinden sonuç alınmazsa cerrahi yöntem tercih edilebilir.
• Diyet tedavisi:Kilo artışı PCOS’un en yaygın etkilerinden biridir. Yapılan araştırmalarda vücut ağırlığında %5 oranında azalma olduğunda, polikistik over sendromu semptomlarında da iyileşme olduğu görülmüştür.

Hamilelik döneminde tüketilmemesi gereken besinleri aşağıda sıraladım:

• Sakatatlar; çünkü çok fazla toksin içereceği için bebeğe zarar verebilir.
• Şarküteri ürünler; yani salam, sosis, sucuk bunlarda nitrit, nitrat dediğimiz kanserojen maddeler içerir ve bebeğe zarar verebilir.
• Zayıflamak veya kabızlık çözmek amaçlı bitki çayları tüketilmemelidir. Yeşil çay, form çayları, zayıflama çayları gibi birçok bitki çayı tüketmekten kaçınılmalıdır. Bitkiler çok tehlikeli olabilir.
• Az pişmiş ve çiğ olan et ve yumurtalar bakteri içermesi riski sebebiyle asla tüketilmemelidir.
• Açıktan alınan ve az kaynatılan sütler tüketilmemelidir.
• Bazı bitkiler; aloe vera, rezene, sinameki, maydanoz düşüğe sebep olabilir.
• Yağda kızartılmış besinler kanserojen olduğu için tüketiminde uzak durulmalıdır.
• Margarin translar yağ içerdiği için asla tüketilmemelidir.
• Paketli ürünler katkı ve koruyucu madde içerdiği için tüketilmemelidir.
• Basit Şeker ve glikoz şurubu, mısır şurubu içerek gıdalardan uzak durulması gerekir.
• Siyah çay ve kahve tüketilmemelidir.
• Alkol ve sigara tüketilmemelidir.

Ek olarak hamilelik döneminde beslenme ile ilgili yazıma da göz atmanızı tavsiye ederim.